Desobediencia

Lendo nestes poemas de Rosa Enríquez vénme ás mentes con teimosía a pertinaz presenza do Sar, do río vello que separa Padrón de Dodro, alimentado de non se sabe que fontes, onde aínda hai auga que flúe e oucas que navegan, voltas e relanzos incontables, fronte á monotonía linear, a deserta severidade, o devalar orientado e tutelado do Sar oficial. Tal e como nolo descubriu Manuel Lorenzo Baleirón: “é este río, agora mínimo, pero vivo, o río de Rosalía de Castro”. E claro que é. De Rosalía e mais de Rosa Enríquez. Lendo nesta poeta afouta evoco o Sar, o río vello, o que non se ve, porque sei que ela traballa e pensa á súa beira, “en las orillas del Sar”. E por iso será, digo eu, que tamén me vén ás mentes Rosalía, especialmente a Rosalía de “Silencio!”, a que escribe sobre a escrita, a metaliteraria ou, para dicilo en plan Lois Pereiro, a do narcisismo. Porque Rosa Enríquez tamén nos dá conta dese enfrontamento coa propia escrita, escondéndose en trincheira irónica cos “poemas que non din nada” e “poemas que din todo”, da violencia e da dor que nos leva ó sangue, coma en Rosalía e Pereiro: “sangro polos poemas”. Estaría ben partir dos “inmortales deseios que atormentan” e “dos rencores que matan”, en cifra poética con que Rosalía, cincuenta anos antes, elucida as pulsións de que nos fala Freud para explicar a poética de Rosa Enríquez, unha poética do amor e mais do odio, da creación e da destrución, da magnolia e da pólvora asociadas á escrita: “Tristes son todas as que levan paraugas e descoñecen o instinto. As que obedecen”. Os e as que obedecen un über ich castrante, os que non viven. Velaí unha posible explicación do título: contra a convención, contra o discurso autoritario, moral e político, “que é pecado, miña almiña!”. Mais que sexa: a desobediencia. ¿Pulsións asociadas á propia escrita dixen? Aínda máis, á literatura. E á literatura como feito estético e como feito social. E é aí onde aparece talvez, para min é así, o eixo ou un dos eixos centrais deste poderoso poemario: a denuncia da mentira, a denuncia da impostura, a denuncia das palabras e palabras e palabras: “Mais a realidade é que estes cambios suceden só no texto: por medio de audaces exercicios ximnásticos para non apodrecer…”. Pero Rosa Enríquez non fica aí, no narcisismo poético que deriva en mentira. Axiña brinca da impostura literaria á impostura social e política: “É precisamente esta audacia a que nos arrastra: somos vítimas da exhibición: somos mentira: pasamos a vida comendo xente”. Expresado dun xeito brutal, con imaxes descarnadas e domésticas, como lle corresponde, o canibalismo, os rancores que matan, disimulados como “imortales deseios que atormentan”, está presente ó longo de case todo o poemario: “Metín a alma no conxelador. Tamén os cadavres dos homes mortos: xente violenta que mato para definirme no medio do xeo”. E a raíz, o fondo, a nacente deste río de Rosa Enríquez caudaloso contra a impostura está probablemente en Alain Badiou, que aparece encriptado: devén no que eu son e respectarei a túa diferenza. A túa diferenza como sexo, como raza, como poder e literatura. Hai neste afouto libro xogos de diferenza especulares, Antoine e Pauline, galego, castelán e francés, formas dialectais de Valdeorras, de onde Rosa é natural. Mais por riba de todos talvez estea o xogo da diferenza simbólica aludida a través dos animais, das hienas e dos búfalos, pero tamén dos tigres e dos cordeiros e dos falcóns. Animais predadores, animais de instintos, animais presa: “Agochámonos na pelaxe dos paxaros: somos tigres que se asustan: que temen al amor y lo violentan. É certo-Antoine. On s’aime. On se déteste.” Mais na parte final, en “Des morceaux d´amour et tristesse”, fronte a todo isto, fronte ás metamorfeses da impostura e dos instintos animais, fronte á escrita “dos que len novelas de amor”, xorde o vexetal, a planta na terra e a súa intelixencia: “A lectura vexetal lévame ao núcleo fundacional do sensíbel. Formo parte da follaxe das láminas verdes -da ramaxe toda. En efecto: je devenus chair florissante. Toda intelixencia procede das plantas. Do xeito en que nos aman -a pesar da poeira e do ciscallo contaminantes”. Poesía valente, chea de voltas e relanzos insólitos, poesía non oficial, resistente, como o Sar, coma o río vello esmaltando unha gándara salvaxe, río de oucas esquecidas, (parafraseando a Rosa), “plantas que poñen de manifesto que todos, en determinadas condicións atmosféricas, somos monstros vestidos de madreperlas”. É duro pero é así: cómpre nalgún punto a desobediencia.